پاتوفیزیولوژی IBS اگرچه به طور کامل شناخته نشده است، اما تغییرات سیستم عصبی (افزایش حساسیت احشایی، عدم هماهنگی بین سیگنال مغز و دستگاه گوارش (بدن نسبت به تغییرات طبیعی دستگاه گوارش بیشتر از حد واکنش نشان داده که این واکنش موجب درد اسهال و یبوست می‌شود)، تغییر در نواحی خاصی از مغز که در تنظیم درد درگیر هستند، عدم تنظیم اعصاب اتونومیک، نقص محور گوارش-مغز)، حرکات غیر طبیعی دستگاه گوارش (عضلات روده با انقباض و استراحت خود در یک ریتم هماهنگ، موجب حرکات غذا در مسیر روده می‌شوند. در فرد مبتلا به IBS، انقباضات ممکن است قوی‌تر و طولانی‌تر از فرم طبیعی باشد که موجب اسهال، نفخ و ایجاد گاز می‌گردد. در حالیکه اگر انقباضات ضعیف باشد، سرعت غذا کاهش یافته که نتیجه آن سفتی و خشکی مدفوع و نیز یبوست است)، تغییرات در فلور طبیعی روده، ژنتیک، استرس و نیز نقص تنظیم غلظت سروتونین در مجرای گوارش با IBS مرتبط است. کاهش غلظت سروتونین، با یبوست و تنبلی گوارش مرتبط بوده در حالیکه غلظت بالاتر سروتونین می‌تواند منجر به اسهال یا افزایش حرکات پریستالتیس روده یا حرکات دودی شکل روده گردد.
علل بیماری IBS
اگرچه علت سندرم روده تحریک‌پذیر ناشناخته است، اما چندین فرضیه وجود دارد. به عنوان مثال، عفونت‌های حاد دستگاه گوارش خطر گسترش IBS را افزایش می‌دهند. عوامل دیگری نظیر جوانی، تب طولانی‌مدت، اضطراب و افسردگی احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. یک واقعه استرس زا در زندگی یا شروع بلوغ می‌تواند بدون علت پزشکی دیگری، آغازگر IBS باشد. رژیم غذایی خاص نیز نظیر رژیم‌های غذایی سرشار از مشروبات الکلی، دخانیات و مواد محرک غذایی ممکن است در وقوع این سندروم مؤثر باشند. علاوه‌براین، بررسی‌ها نشان داده است که هورمون‌ها نیز در بروز یا تشدید این بیماری موثر هستند. از آنجاییکه احتمال این بیماری در خانم‌ها دو برابر آقایان است، نتایج نشان می‌دهند که تغییرات هورمونی در بروز این بیماری موثر است. به‌عنوان مثال، علایم این بیماری در زمان قاعدگی یا نزدیک آن در خانم‌ها تشدید می‌گردد.
تشخیص IBS
هیچ تست یا مارکر خاصی برای تشخیص IBS وجود ندارد. زمانیکه بیمار برای IBS ارزیابی می‌شود، پزشک بایستی به دقت داروهای بیمار را بررسی نماید. زیرا تعداد زیادی از داروهای بدون نسخه می‌توانند منجر به علایم شکمی نظیر درد و تغییر در مزاج دستگاه گوارش گردند. علاوه براین، گاهی اوقات علایم IBS با دیگر مشکلات گوارشی نظیر سلیاک، بیماری التهابی روده، سوء‌هضم گوارشی و یبوست اورلپ داشته و یا شبیه است. بنابراین در این بیماری، آزمایش‌های معمول بالینی هیچگونه اختلالی را نشان نمی‌دهند. اگرچه ممکن است روده ها حساسیت بیشتری نسبت به برخی محرک‌های خاص نشان دهند. بنابراین رد کردن عفونت‌های انگلی، عدم تحمل لاکتوز، رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده باریک و بیماری سلیاک برای تمام بیماران قبل از تشخیص IBS پیشنهاد می‌گردد.
تظاهرات بالینی و علائم IBS
اگرچه IBS اختلالی است که همه سنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بااین‌حال اغلب بیماران اولین علائم خود را قبل از ۴۵ سالگی نشان داده و فراوانی گزارش‌ها در افراد مسن کمتر است. شیوع IBS در زنان ۳-۲ برابر بیشتر از مردان بوده و زنان تا % ۸۰ جمعیت مبتلا به IBS شدید را تشکیل می‌دهند.
درد یا نارحتی شکمی، علامت کلیدی در تشخیص IBS است. شروع علائم همراه با تغییر در دفعات یا قوام مدفوع بوده و سپس این علائم با عمل دفع بهبود می‌یابند. لازم به ذکر است که اسهال یا یبوست بدون درد، معیارهای تشخیصی طبقه‌بندی شده به عنوان IBS را برآورده نمی‌کند. علائم پشتیبان که جزئی از معیارهای تشخیصی نیستند شامل دفع با فشار، فوریت دفع یا احساس حرکات ناقص روده‌ای، دفع بلغم و نفخ است.
-درد شکمی: درد یا ناراحتی شکمی، ویژگی بالینی پیش نیاز IBS است. شدت و محل درد شکمی، در IBS بسیار متغیر است؛ محل درد در IBS در % ۲۵ موارد در هیپوگاستر، ۲۰درصد در سمت راست
شکم، %۲۰در سمت چپ شکم و در %1۰بیماران در اپی گاستر است. معمولا درد یه صورت اپیزودیک و کرامپی است، اما می‌تواند بر زمینه درد پایدار اضافه شود. بااین‌حال، معمولا درد پس از اجابت مزاج تسکین می‌یابد.
لازم به ذکر است که محرومیت از خواب غیرمعمول است، زیرا درد شکمی تقریبا همیشه فقط در ساعات بیداری تظاهر می‌یابد. بااین‌حال، بیماران مبتلا به نوع IBS شدید، اغلب در طول شب به کرات بیدار می‌شوند. این دردها اغلب در اثر غذاخوردن یا استرس هیجانی تشدید شده ولی با خروج گاز یا مدفوع تسکین می‌یابد.
زنان مبتلا به IBS، معمولا از تشدید علائم در طی مراحل پیش از قاعدگی و قاعدگی شکایت دارند.
-گاز و نفخ: بیماران مبتلا به IBS به طور مکرر از اتساع شکمی، آروغ یا نفخ زیاد شکایت کرده و همه این علائم را به افزایش میزان گاز نسبت می‌دهند. اگرچه بعضی از این بیماران ممکن است واقعا دارای مقدار گاز بیشتری باشند، اندازه گیری‌های کمی نشان می‌دهند که تولید گاز روده‌ای در اکثر بیماران از مقدار طبیعی بیشتر نیست.
-تغییر اجابت مزاج: ثابت‌ترین تظاهر بالینی در IBS ، تغییر اجابت مزاج است. شایع‌ترین الگوی تغییر اجابت مزاج، یبوست و اسهال متناوب بوده که معمولا یکی از علائم فوق غالب است. همچنین، اکثر بیماران دچار احساس تخلیه ناقص مدفوع هستند.
-علائم دستگاه گوارش فوقانی: بین ۵۰-۲۵درصد بیماران مبتلا به IBS ، از دیس پپسی، سوزش سردل، تهوع و استفراغ شکایت می‌کنند که نشان‌گر این است که نواحی دیگر از لوله گوارش به جز کولون ممکن است درگیر باشند.
علایم دیگری که در بیماران مبتلا به IBS نیازمند توجه است شامل آنمی، تب، اسهال مداوم، خونریزی مقعد، کاهش وزن و دردهای شکمی شبانه. علاوه‌براین، تاریخچه فامیلی از IBD یا بیماری التهابی روده، سرطان کولورکتال نیز نیازمند توجه بیشتری است.
درمان سندروم روده تحریک پذیر:
اولین قدم در درمان IBS این است که به بیمار آموزش داده شود اگرچه شرایط بیماری آنها تهدیدی برای زندگی روزانه نیست، اما ممکن است بیماری درازمدت باشد. راهکارهای درمان شامل مصرف دارو،کاهش استرس و اصلاح برنامه غذایی است.
-تغییر رژیم غذایی: رژیم غذایی دارای فیبر زیاد و مواد حجم زای مدفوع نظیرسبوس یا کولوئید هیدروفیلیک معمولا در درمان مبتلایان به IBS به کار می‌رود.
-تمرینات ورزشی: اصلاح و تغییر سبک زندگی یکی از مراحل اولیه در درمان سندروم روده تحریک پذیر است. ورزش کردن بخش مهمی از این تغییر است. ورزش کردن می‌تواند به کاهش مشکلات روحی و جسمی و علایم بیماری در این افراد کمک نماید. نتایج برخی مطالعات نشان داده است که تمرینات هوازی خصوصا پیاده‌روی تاثیر بسزایی در کاهش علائم این بیماری دارد.
-مصرف پروبیوتیک‌ها
-کنترل اضطراب و استرس
درمان ضد نفخ: درمان موارد وجود گاز بیش از اندازه به جز در آئروفاژی واضح یا کمبود دی ساکاریداز به ندرت رضایت‌بخش است. به بیماران باید توصیه شود که به آرامی غذا بخورند؛ آدامس نجوند و نوشیدنی‌های حاوی کربناته مصرف نکنند.
-درمان دارویی: رایج‌ترین داروهایی که برای درمان نشانه‌های IBS مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل
داروهای ضد اسپاسم: گرفتگی و درد شکمی را با شل کردن عضلات روده کاهش می‌دهند. این داروها نظیر هیوسیامین و دی‌سیکلومین می‌توانند اسپاسم‌های دردناک روده‌ای را تسکین داده و معمولا توسط کسانی مصرف می‌شود که گرفتار یک دوره اسهال سخت باشند. همچنین، این داروها می‌توانند موجب تشدید یبوست شوند. در افراد مبتلا به آب‌سیاه چشم، باید این داروها بایستی با احتیاط مصرف گردد.
ملین‌ها: برای بیمارانی استفاده می‌گردد که از یبوست رنج می‌برند. مصرف فیبر موجود در غذاها نسبت به فیبر موجود در مکمل‌ها نفخ بیشتری ایجاد می‌کند. اگر فیبر نتواند به بهبود علائم یبوست کم کند، ممکن است ملین‌های اسموتیک مانند منیزیم هیدروکسید یا پلی‌اتیلن گلیکول تجویز گردد.
داروهای ضد اسهال: در صورت وجود اسهال، برای بیماران استفاده می‌گردد. داروهای بدون نسخه مانند لوپرامید ممکن است در کنترل اسهال موثر باشد. مصرف داروهای متصل‌شونده به اسید صفرا مانند کلسترامین، کلستیپول نیز می‌توانند در برخی افراد مؤثر بوده اما ممکن است موجب نفخ شوند.
داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای: اغلب به کاهش درد و گرفتگی شکمی کمک می‌نمایند. در واقع، این داروها با ممانعت از فعالیت نورون‌های کنترل‌کننده روده بزرگ به بهبود افسردگی کمک می‌کنند. اگر مشکل افسردگی وجود نداشته باشد، ممکن است داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای ضعیف‌تری نظیر ایمی‌پرامین و نورتریپتیلین تجویز گردد که خواب‌آلودگی و اسهال از عوارض جانبی این داروها هستند. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین مانند فلوکستین و پاروکستین نیز می‌توانند درصورت افسردگی مفید باشند.
آنتی بیوتیک‌ها: مصرف این داروها در افرادیکه علائم‌شان ناشی از رشد بیش‌ازحد باکتری‌ها در روده بزرگ باشد، مفید است. علائم اسهال نیز در برخی افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر با مصرف ریفاکسیمین بهبود یافته است، ولی در این زمینه به مطالعات بیشتری نیاز است.
عوارض IBS:
از آنجاییکه یبوست و اسهال دو نشانه IBS است، این علائم می‌توانند منجر به تشدید بواسیر گردد. همچنین، گاهی در اثر حذف برخی غذاها ممکن است سوءتغذیه ایجاد گردد. اما شاید مهمترین پیامد IBS تاثیر منفی این بیماری بر کیفیت زندگی است که ممکن است موجب افسردگی در بیماران شود.
نرم افزار مدیریت مطب آنلاین بقراط
نرم افزار مدیریت مطب آنلاین بقراط، ثبت پرونده های الکترونیکی، مدیریت مالی مطب، جستجوی پزشکان، نوبت دهی آنلاین مطب و همچنین آموزش و توصیه های بهداشت و سلامت